Η συνοχή του τοπίου

Η στάση της κριτικής απέναντι στον υπερρεαλισμό, στα χρόνια που μεσολάβησαν από τα τέλη της δεκαετίας του 1930 ως σήμερα, δεν υπήρξε -φυσικά- ούτε ενιαία ούτε και αμετάβλητη. Αρχικά οι πρώτες υπερρεαλιστικές εκδηλώσεις προκάλεσαν ισχυρές αντιδράσεις, για να ακολουθήσει ωστόσο, πολύ σύντομα, η συγκατάβαση και ο έπαινος. Πρόκειται για μεταβολή η οποία οφείλεται κυρίως στα “μετριοπαθή” δείγματα γραφής, εκ μέρους ορισμένων νεωτερικών ποιητών, με τα οποία επιχειρήθηκε η πραγμάτωση ενός “ελληνικότατου υπερρεαλισμού”. Με την προβολή της ελληνικής παράδοσης, τη μυθοποίηση του Αιγαίου και την ομολογημένη πίστη στην αρχή της νοηματικής αλληλουχίας, η “βιαιότητα” του υπερρεαλισμού αμβλύνεται και η “ακρότητα” εξισορροπείται με απτά παραδείγματα “θετικότητας” και κατάφασης. Ως τέτοια εκλαμβάνονται από την κριτική της εποχής οι Προσανατολισμοί και οι Σποράδες του Ελύτη (ο οποίος εμφανίζεται ως ο κύριος εκφραστής της τάσης του “μετριοπαθούς” υπερρεαλισμού), η Αμοργός του Ν. Γκάτσου, αλλά και η Ενδοχώρα του Εμπειρίκου. Το εγχείρημα του “εξελληνισμού” λειτούργησε, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, κατευναστικά το κρίσιμο ωστόσο ερώτημα είναι εάν απέμεινε κάτι απ’ αυτή την επιχείρηση και τα ποιητικά της μορφώματα το οποίο να θυμίζει τον υπερρεαλισμό.