Έλληνες Μάγοι

Η παρακμή των ελληνικών σπουδών στα λύκεια και τα πανεπιστήμια ανά τον κόσμο, όπου ο αριθμός των σπουδαστών συρρικνώνεται ραγδαία από χρόνο σε χρόνο, δεν θα είχε πάρει αυτές τις δραματικές διαστάσεις αν τόσοι και τόσοι ελληνιστές δεν εξακολουθούσαν να αντικρίζουν την Ελλάδα μέσα από ένα κάτοπτρο ξεπερασμένου ανθρωπισμού. Από τις ονειροπολήσεις αυτές ξεπήδησε μια Ελλάδα καθησυχαστική αλλά ψεύτικη. Ορισμένοι ερευνητές με νεωτεριστικό πνεύμα κατανόησαν πως ο ελληνικός πολιτισμός δεν είναι μια ισορροπία αιωνίως αδιατάρακτη αλλά μια διαδοχή ρήξεων και περιπετειών, πως τους Έλληνες με σάρκα και οστά δεν τους προσεγγίζουμε μόνο μέσα από τα φιλολογικά κείμενα, αλλά και μέσα από όλες τις επιγραφές χωρίς εξαίρεση. Το παραμικρό στοιχείο, μια υπογραφή, μια πράξη λατρείας, μια αφιέρωση, μια πινακίδα χονδροειδώς χαραγμένη από ανθρώπους εντελώς αμόρφωτους τις περισσότερες φορές, μας οδηγεί σ’ αυτή τη ζωντανή και διαρκώς μεταβαλλόμενη Ελλάδα, σ’ έναν κόσμο που οι ανθρωπολόγοι γνωρίζουν καλά και που οι αρχαιολόγοι, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, ουδέποτε επισκέφτηκαν. Η μελέτη των Ελλήνων μάγων μας βυθίζει σ’ αυτό που ο Levi-Strauss αποκάλεσε “άγρια σκέψη”, όρο που ποτέ πριν δεν είχε συσχετίσει κανείς με τον ελληνικό κόσμο. Η ανάλυση των «μαγικών ρήσεων» που χρησιμοποίησε η ελληνική αρχαιότητα σηματοδοτεί μια απόπειρα μετάβασης από τους «σοφούς» στους «μάγους», από τον κόσμο του «δήμου» στο βασίλειο των «δαιμόνων». Πρέπει επιτέλους να την εντοπίσουμε κάπου, αυτή την ομιχλώδη, τη δυστυχισμένη, τη γεμάτη μίσος και αγωνία Ελλάδα, που καίγεται στον πυρετό. Μέσα από τους μαγικούς παπύρους, τις καταδεσμικές πινακίδες και τα φυλαχτά, θα κατανοήσουμε γιατί οι Έλληνες μάγοι δεν μπορούσαν να εκφραστούν όπως ο Πλάτων ή όπως ο Λυσίας: γιατί η μαγεία δεν αποτελεί τη γλώσσα της πλειοψηφίας των πολιτών με τα ξεκάθαρα δικαιώματα αλλά, τις περισσότερες φορές, το καταφύγιο των αποκομμένων, εκείνων που δεν μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα και καθαρά. Οι κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες, γυναίκες, μέτοικοι, δούλοι, ακόμη και έφηβοι, αντιπαραθέτουν έναν κόσμο σκιάς σε έναν άλλο, γνωστότερο, αυτόν που συμβολίζει ο ολόλαμπρος αττικός ήλιος καταυγάζοντας τις ανοιχτές συζητήσεις των Αθηναίων πολιτών στην Αγορά. Γιατί, κατά βάθος, η μαγεία είναι η γλώσσα των περιθωριακών.