Μεσόγειος, τα πεπρωμένα μιας θάλασσας

Τα πεπρωμένα μιας θάλασσας παίζονται πάνω στην επιφάνειά της και στις ακτές της, μα η στείρα υδάτινη έκταση καθαυτή δεν έχει καν ιστορία. Γιατί στη στεριά δίνονται οι μάχες, και οι συγκρούσεις δε φτάνουν ως τα κύματα παρά στιγμές-στιγμές μόνο. Μέσα όμως απ’ τους πολέμους και τις κατακτήσεις ακούει κανείς διαρκώς να υψώνεται το μουρμούρισμα της θάλασσας και βλέπει να καθρεφτίζονται τα γαλανά της κύματα. Φουρτούνες και σύννεφα καθορίζουν τις ανθρώπινες πράξεις, την αίσια ή τραγική έκβαση των ταξιδιών. Όμως τιμόνια και πανιά, άγκυρες και φάροι, φέρνουν ασταμάτητα τον αναγνώστη προς το στοιχείο που αγκαλιάζει τα πάντα. Οι βράχοι, τα δέντρα, οι άνεμοι, τα ψάρια εμψυχώνουν τα νησιά με τα οποία είναι σπαρμένο τούτο το βιβλίο.
Η ιστορία μιας θάλασσας απαιτεί στυλ διαφορετικό απ’ ότι η ιστορία ενός ποταμού. Η εποποιΐα του Νείλου θα μπορούσε να περιγραφεί όπως και η ζωή ενός ήρωα, από τη γέννηση ως το θάνατό του. Η θάλασσα που όλοι θέλουνε να την υποτάξουν, γίνεται το πεδίο μιας δραματικής μάχης ανάμεσα στους λαούς που ζουν στις ακτές της. Στο αρσενικό ποτάμι που ανοίγει το δρόμο του μέσα από βράχους κι’ ερημιές αντιτάσσεται εδώ η θηλυκή θάλασσα. Καθένας θάθελε να την αποκτήσει – σαν την Ελένη στους αλλοτινούς καιρούς. Και, όπως η Ελένη, περνάει απ’ τον έναν αφέντη στον άλλο.
Ανάμεσα σ’ όλες τις θάλασσες η Μεσόγειος παραμένει μοναδική και σαν στοιχείο και σαν κέντρο. Από τη φύση της είναι σχεδόν λίμνη κι ωστόσο δεν είναι τέτοια. Γιατί τα στενά που περιορίζουν την ελευθερία της, το Γιβραλτάρ και τα Δαρδανέλλια έχουν δραματικά πεπρωμένα. Το τρίτο στενό, το κανάλι του Σουέζ, άλλαξε τη ζωή της θάλασσας, αυτό όμως μόνο πολύ τελευταία.
Όχημα πολιτισμού η Μεσόγειος, έγινε το κέντρο της πνευματικής ιστορίας, που για τη Δύση ξεπήδησε απ’ το βαρβαρικό κόσμο. Εδώ όλες οι θρησκείες μας, οι φιλοσοφίες μας, οι επιστήμες μας κ’ οι τέχνες μας γεννήθηκαν, εξελίχθηκαν, πολέμησαν κι ωρίμασαν. Εδώ οι ψυχές και οι διάνοιες της Ευρώπης ήρθανε να πάρουν τις μορφές της διακυβέρνησής του, της σκέψης και της τέχνης τους. Απ’ τη Μεσόγειο ακόμα προέρχονται όλα τα δόγματα, οι θεσμοί και τα καπιτώλια της Αμερικής. Μόνον ύστερα απ’ τις μεγάλες ανακαλύψεις η φαντασία των λαών στράφηκε προς άλλους ωκεανούς. […]