Ο αρχαιολόγος

Με τον “Αρχαιολόγο” ο Καρκαβίτσας παίρνει θέση και στο περιβόητο γλωσσικό ζήτημα – έχουν προηγηθεί τα «Ευαγγελικά» και τα «Ορεστειακά», 1901 και 1903 αντιστοίχως, με νεκρούς και τραυματίες και στις δύο περιπτώσεις – , υπερασπιζόμενος τη δημοτική και θυμίζοντας, σε πολλά σημεία, τις θέσεις του Ψυχάρη στο “Ταξίδι μου” (1888). Κυρίως, όμως, ο “Αρχαιολόγος” αποτελεί μια κραυγή εναντίον της ανιστόρητης προγονοπληξίας, όταν αυτή καταντάει να είναι μία «στείρα παρελθοντολογία κι όχι υπεύθυνος θαυμασμός προς έναν κόσμο που παρήγαγε ένα βέβαιο πολιτισμό. Ο Καρκαβίτσας έγραψε τον “Αρχαιολόγο” για ν’ αντιδράσει στην επιφανειακή προγονική καύχηση, όταν αυτή περιφρονεί τη σημερινή τύχη και πρόοδο του έθνους»