Ο Δερβίσης και ο Θάνατος

Ο «Δερβίσης και ο Θάνατος», ένα έργο-σταθμός στη σύγχρονη λογοτεχνία των Βαλκανίων, πρωτοδημοσιεύτηκε από τον Βόσνιο Μέσα Σελίμοβιτς στο Βελιγράδι το 1986, στα χρόνια της κραταιάς Γιουγκοσλαβίας. Ο χώρος, μέσα στον οποίο ζουν και κινούνται οι χαρακτήρες του, δεν προσδιορίζεται με ακρίβεια πουθενά. Εύκολα όμως ο αναγνώστης αναγνωρίζει ότι η «κωμόπολη», καθώς αναφέρεται συχνά, είναι το Σεράγεβο. Όσο για το χρόνο, με μεγάλη επιφυλακτικότητα, ο προσεχτικός αναγνώστης θα μπορούσε να τον ορίσει γύρω στο 1875, τότε που ξέσπασε η εξέγερση της Ερζεγοβίνης και πνίγηκε στο αίμα από τη σουλτανική εξουσία. Ο κεντρικός ήρωας του έργου μάς συστήνεται από την αρχή: λέγεται Αχμέτ Νουρεντίν, είναι σαράντα χρονών και σεΐχης του τάγματος των Μεβλεβήδων. Από το πρώτο κιόλας κεφάλαιο καταλαβαίνουμε ότι θα παρακολουθήσουμε την αντιπαράθεσή του προς την αόρατη και πανταχού παρούσα σουλτανική εξουσία. Από ‘δω εξάλλου πολλοί συγκρίνουν το έργο με τη «Δίκη» του Κάφκα. Η «εξέγερση» είναι η λέξη που δεν πρέπει κανείς όχι μόνο να την εκστομίζει, αλλά ούτε και να τη σκέφτεται. Κι ο ίδιος ο σεΐχης δεν θα είχε κανένα πρόβλημα σ’ αυτό. Η βαθιά πίστη του στο Κοράνι και στην ακεραιότητα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, το ηρωικό του παρελθόν (υπήρξε ήρωας του πολέμου ενάντια στους Αυστριακούς) τον βοηθούν να έχει ήσυχη τη συνείδησή του. «Ο φόνος δεν μπορεί να γίνει παράδειγμα και ενθάρρυνση, προκαλεί καταδίκη και αποστροφή» σημειώνει κάπου. «Ενώ η εξέγερση μοιάζει με ηρωισμό» καταλήγει. Τι θα συμβεί όμως όταν ο μικρός αδελφός του, που ξεκινούσε την καριέρα του στην ίδια πόλη ως γραφιάς , συλληφθεί και εκτελεστεί με συνοπτικές διαδικασίες στο Κάστρο, με την κατηγορία ότι είχε κάποιες επαφές με τους εξεγερμένους; Εδώ ο συγγραφέας μάς αναπτύσσει εξαντλητικά μέσα από έναν εσωτερικό μονόλογο τη σύγκρουση του ήρωά μας, μια καταλυτική σύγκρουση, ανάμεσα σ’ ένα ακλόνητο και βαθιά ριζωμένο πιστεύω , από τη μια, και στο καθήκον της αλληλοβοήθειας και της άνευ όρων συμπαράστασης στο άτομο της οικογένειας που πάσχει, από την άλλη . Η μετάφραση από τα σερβοκροατικά του Λεωνίδα Χατζηπροδρομίδη, λιτή και εμπνευσμένη, δεν αφήνει στον αναγνώστη περιθώρια για παρερμηνείες. Δεύτερη έκδοση του έργου.